De apotheek is de afgelopen 20 jaar veranderd van een plek waar je een doosje kreeg en weer vertrok, naar een plek waar je terechtkunt voor advies, begeleiding en preventieve zorg. Apotheker Marcel Kooij van Service Apotheek Koning in Amsterdam maakte die transitie van dichtbij mee. Met een universitaire opleiding farmacie, een vervolgopleiding tot openbaar apotheker, een promotieonderzoek naar medicijngebruik én een medicijnsoftwarebedrijf op zijn naam zag hij zijn vakgebied veranderen.
Van papier naar digitaal
Marcel: “Toen ik begon in 2003, was de apotheek een compleet andere wereld. De recepten kwamen op papier binnen en voerden we stuk voor stuk handmatig in het systeem. Tot enkele jaren geleden hadden veel apotheken nog een fax. Als je iets terugzocht, bladerde je letterlijk door stapels papieren.
Naast de recepten was ook de administratie volledig op papier. We kregen van zorgverzekeraars bijvoorbeeld lange lijsten met wijzigingen: mensen die waren overgestapt, overleden of een nieuw medicijn vergoed kregen. Alles werd handmatig bijgewerkt.
Vandaag de dag is dat compleet anders. Nu komt 80 tot 90 procent van de recepten digitaal binnen via een beveiligd systeem. Dit voorkomt fouten en maakt het werk een stuk sneller en overzichtelijker.”
Van product- naar mensgericht
Marcel: “Al sinds de middeleeuwen bestaat het beroep apotheker. Apothekers ontwikkelden pillen, bereidden crèmes en wisten precies welke stoffen werkten bij welke aandoeningen. Die expertise hebben we natuurlijk nog steeds, maar de focus is verschoven van het medicijn naar de mens die het medicijn gebruikt.
Waar een apotheker vroeger vooral keek naar wát iemand nodig had, wordt nu ook aandacht besteed aan het goed gebruiken van het medicijn. Dat is een logische ontwikkeling: vroeger deed je gewoon wat de dokter voorschreef, maar dat is nu aan het veranderen. Mensen willen begrijpen waarom ze iets slikken, welke keuzes er zijn en hoe ze daar zelf invloed op hebben.
De rol van de apotheker is dus sterk veranderd. Apothekers hebben nu meer mensgerichte skills nodig. Hoe voer je een goed gesprek? Hoe help je iemand om medicijnen goed te gebruiken? Dat zijn inmiddels belangrijkere thema’s. Deze verschuiving in het vak zie je ook terug in de mensen die nu voor de farmacieopleiding kiezen. Deze studenten vinden chemie interessant, maar vooral het zorgverlenen en het contact met mensen.”
“De apotheek is een plek voor advies en begeleiding.”
Van verstrekken naar begeleiden
Marcel: “Mensen weten apothekers steeds beter te vinden voor advies. Ze komen binnen met allerlei vragen. ‘Ik heb last van bijwerkingen, wat kan ik doen?’ Of: ‘Dit medicijn werkt niet goed voor mij, is er een alternatief?’ De apotheek is niet langer alleen een afhaallocatie, maar een plek waar mensen terechtkunnen voor advies en begeleiding.
Om die begeleiding te versterken werken we met slimme systemen die signaleren of iemand misschien verkeerd medicijngebruik vertoont. Stel dat iemand met astma veel vaker een puffer ophaalt dan verwacht, dan kan dit een teken zijn dat het medicijn niet goed werkt of niet juist wordt gebruikt. Dankzij digitale gegevens herkennen we zulke patronen sneller en grijpen we in voordat er echte problemen ontstaan.
Dat noemen we proactieve zorg: problemen voorkomen in plaats van verhelpen. Proactieve zorg gaat soms zelfs nog een stapje verder. Bij ons in de apotheek kwam jarenlang een vrouw haar slaappillen ophalen, ervan overtuigd dat ze niet zonder kon. Maar ik zag hoe suf ze overdag was en wist: die pillen helpen haar eigenlijk niet. We zijn het gesprek meerdere keren aangegaan en uiteindelijk bouwde ze haar slaapmedicijnen af. Ze kwam nog jarenlang af en toe langs in de apotheek omdat ze zo dankbaar was dat ze eindelijk weer écht energie had.”
Van nu naar later: welke veranderingen komen eraan?
Marcel: “Het vak is nog lang niet uitontwikkeld. Integendeel, de apotheek staat aan de vooravond van nog meer grote veranderingen. Artificiële intelligentie helpt straks bij het opsporen van verkeerde medicijncombinaties en therapieontrouw. DNA-onderzoek maakt gepersonaliseerd medicijngebruik mogelijk, waardoor medicijnen beter werken en bijwerkingen verminderen. En met 3D-geprinte medicijnen kan één op maat gemaakte pil meerdere medicijnen vervangen. Wat nu nog kleinschalig wordt gedaan, kan over een paar jaar de standaard zijn in de apotheek. Wat niet verandert, is onze rol als zorgverlener: ervoor zorgen dat mensen de juiste medicijnen krijgen én ze op de beste manier gebruiken.”